Czym jest nerwica natręctw (zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne) i jak ją skutecznie leczyć?
Nakręcono wiele filmów przedstawiających życie osób zmagających się codziennie z objawami obsesyjno-kompulsyjnymi. Z pewnością pamiętacie słynny, wielokrotnie nagradzany serial o niezwykle inteligentnym, ekscentrycznym i sympatycznym detektywie Monku (Tony Shalhoub) czy postać Melvina Udalla (Jack Nicholson) z nagrodzonego 2 Oscarami i 3 Złotymi Globami filmu „Lepiej być nie może”. Pomimo, że to świetne komedie, filmy przedstawiają jak uciążliwe są objawy w życiu codziennym, pracy i w relacjach z innymi ludźmi.
Zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (Obsessive-Compulsive Disorder- OCD), kiedyś nazywane nerwicą natręctw, jest zaburzeniem psychicznym z grupy zaburzeń lękowych, dość często występującym (1,1-1,8% populacji). Jest ono źródłem cierpienia nie tylko dla osoby dotkniętej tym problemem, ale także dla całej rodziny pacjenta. Objawy mogą trwać przez wiele lat, zaburzając życie zawodowe, rodzinne, kontakty społeczne, a także czynności życia codziennego.
Czym jest zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne?
OCD jest zaburzeniem, w którym występują myśli natrętne (obsesje) lub czynności natrętne (kompulsje) bądź oba objawy.
Obsesje są często powracającymi myślami, wyobrażeniami lub impulsami. Przykładem mogą być myśli na temat zrobienia komuś krzywdy (np. „uduszę go”) lub brutalne wyobrażenia, myśli o tematyce seksualnej (np. „obnażę się”), religijnej (np. „wykrzyczę wulgaryzmy w kościele”), obawa przed zanieczyszczeniem się (np. „jeśli tego dotknę to zachoruję”), myśli związane z gromadzeniem (np. obawa przez zgubieniem czegoś), myśli magiczne i przesądy (np. „nie mogę nadeptywać na linie, bo coś się stanie”) oraz inne. Zwykle pacjent zdaje sobie sprawę z tego, że myśli natrętne są przesadne, nieracjonalne i niepożądane. Uważa je za męczące, dezorganizujące życie i niezgodne z jej osobowością. Z tego powodu stara się je wypierać lub zastępować innymi myślami lub czynnościami.
Drugim objawem OCD są kompulsje, czyli natrętne czynności. Mogą nimi być przymusowo wykonywane, sztywne i zabierające wiele czasu rytuały (np. natrętne mycie rąk, wielokrotne sprawdzanie czy drzwi są zamknięte, skrupulatne układanie rzeczy w konkretny, schematyczny sposób, wielokrotne sprawdzanie czy czegoś się nie upuściło), czynności umysłowe (np. modlitwa odmawiana zawsze ten sam sposób, powtarzanie jakiś słów w myślach- zawsze tych samych, liczenie) czy unikanie czegoś (np. unikanie dotykania potencjalnie zabrudzonych przedmiotów, unikanie ostrych przedmiotów z obawy przed wyrządzeniem komuś krzywdy). Pacjent czuje się wewnętrznie przymuszony do wykonywania natrętnych czynności w reakcji na natrętne myśli lub zgodnie ze sztywnymi regułami. Osoba cierpiąca na OCD jest przekonana, że musi wykonać czynność natrętną, aby uniknąć złego samopoczucia lub zapobiec jakiemuś groźnemu zdarzeniu czy sytuacji. Kompulsje są więc sposobem na obniżenie poziomu lęku, niepokoju. Wykonywanie ich pomaga jednak tylko na chwilę, po czym pojawiają się kolejne wątpliwości, lęk wzrasta ponownie i ponownie pojawia się przymus wykonania czynności natrętnej, co prezentuje pierwszy wykres. W ten sposób obsesje i kompulsje pochłaniają coraz większą część czasu pacjenta, a nierzadko również jego rodziny.
Jak skutecznie leczyć zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne?
W przypadku OCD terapia poznawczo-behawioralna jest postępowaniem jednoznacznie zalecanym ze względu na wysoką skuteczność. 50-75% pacjentów poddanych tej terapii doświadczyło istotnej klinicznie poprawy (Bryńska za: Abel, 1993; Christensen i wsp., 1987, Kasvikis i Marks, 1988). Głównym elementem terapii poznawczo-behawioralnej nerwicy natręctw są ekspozycje i powstrzymywanie reakcji (E/PR). Polegają one na prowokowaniu lękorodnej sytuacji lub prezentacji bodźca wyzwalającego rytuał i powstrzymaniu reakcji, czyli niewykonaniu rytuału czy zaprzestaniu unikania (czynności natrętnych) wykonywanych w celu redukcji złego samopoczucia. W ten sposób następuje proces habituacji i wygaszania wzmocnienia, co oznacza, że coraz rzadziej odczuwa się przymus wykonania czynności natrętnych, a niepokój pojawiający się pod wpływem myśli natrętnych jest coraz mniejszy. Mechanizm ten prezentuje drugi wykres.
Ze względu na wysoki poziom niepokoju jaki odczuwa pacjent podczas ekspozycji, cały proces odbywa się stopniowo. Poziom trudności ekspozycji rozłożony jest w czasie i dostosowany do możliwości konkretnego pacjenta.
Przykład ekspozycji rzeczywistej z powstrzymywaniem reakcji (E/PR):
ekspozycja na najsilniejszy aprobowany przez pacjenta bodziec i stopniowe zwiększanie jego nasilenia w trakcie kolejnych sesji oraz powstrzymanie się od czynności natrętnej (stopniowe lub całkowite)
Myśli natrętne: nadmierne obawy przed zabrudzeniem i możliwością zakażenia
Czynność natrętna: rytuał mycia rąk oraz unikanie kontaktu z „brudnymi” przedmiotami (np. klamka)
Ekspozycja 1:
pacjent dotyka klamki opuszkiem jednego palca i powstrzymuje się od umycia rąk ( np. 5min)
Ekspozycja 2:
pacjent przez 30 s dotyka klamki opuszkami palców i powstrzymuje się od umycia rąk (np. 10 min)
Ekspozycja 3:
pacjent przez 30 s dotyka klamki wewnętrzną powierzchnią dłoni i powstrzymuje się od umycia rąk (np. 15 min)
Ekspozycja 4:
pacjent trzyma klamkę całą dłonią przez około 1 min i powstrzymuje się od umycia rąk (np. 20 min)
Kolejne ekspozycje aż do ustania czynności natrętnych lub ich znacznej redukcji
Oprócz terapii ekspozycyjnej, wykorzystuje się również inne techniki terapeutyczne, tj. psychoedukację, dodatkowe techniki behawioralne uzupełniające E/PR (np. modelowanie, blokowanie, substytucja myśli natrętnej, relaksacje) i restrukturyzację poznawczą. Podczas psychoedukacji pacjent zapoznaje się z wiedzą na temat samego zaburzenia (objawy, etiologia, mechanizm zaburzenia), terapii poznawczo-behawioralnej (przebieg terapii, rodzaje terapii, praca na sesjach i pomiędzy sesjami, czas trwania, skuteczność) oraz z konceptualizacją przypadku (analiza przypadku pacjenta). Z kolei, restrukturyzacja poznawcza to zbiór technik terapeutycznych, których celem jest zmiana dysfunkcjonalnego myślenia poprzez systematyczną analizę myśli. Przykładem może być nauka rozpoznawania zniekształceń poznawczych (błędów w logicznym rozumowaniu) charakterystycznych dla osób z OCD czy poszukiwanie dowodów podważających oraz przemawiających za słusznością automatycznych myśli pacjenta.
„Serce obawia się cierpień […] Powiedz mu, że strach przed cierpieniem jest straszniejszy niż samo cierpienie.” Paulo Coelho
Życzę wszystkim osobom cierpiącym na OCD, by znaleźli w sobie siłę, by zmierzyć się ze swoim strachem, a z pewnością za jakiś czas uznają, że nie było się czego bać.
Mi od razu przypomina się scena z „Lepiej być nie może”, gdy Jack Nicholson staje w korytarzu z podłogą wyłożoną drobną mozaiką. Albo jak Monk idzie ulica i musi dotknąć wszystkich słupków wzdłuż chodnika. W filmie śmieszy ale generalnie śmieszne nie jest…
Trafny i pomocny opis. Pozdrawiam