Zaburzenia osobowości
Zaburzenia osobowości to zaburzenia struktury charakteru i sposobu zachowania się, które nie tylko obejmują różne wymiary osobowości, lecz także przejawiają się w postaci zaburzeń funkcjonowania w rolach społecznych i życiu zawodowym jednostki. Cechuje je przede wszystkim długotrwałość, nieprzystosowawcze sposoby spostrzegania, odnoszenia się i myślenia o świecie i o samym sobie. Coraz częściej w psychologii dominuje podejście dymensjonalne do zaburzeń osobowości. Zakłada ono, że zaburzenia stanowią skrajny wariant normalnych cech osobowości. Różnica więc między osobowością w normie, a zaburzeniem osobowości jest wyłącznie ilościowa.
Rozpowszechnienie zaburzeń osobowości w populacji szacuje się na 10-15%.
Zaburzenia osobowości - podział
specyficzne
mieszane
trwałe zmiany osobowości wynikające z doświadczenia ekstremalnego stresu (np. po katastrofach czy chorobie psychicznej)
Zaburzenia osobowości - typy
Osobowość paranoiczna charakteryzuje się brakiem zaufania i podejrzliwością wobec innych osób oraz błędnym interpretowaniu ich jako wrogich lub pogardliwych.
Osobowość dyssocjalna (obejmująca również osobowość antyspołeczną i psychopatyczną) cechuje się nieliczeniem się z wartościami i uczuciami innych ludzi, nadmierną drażliwością oraz utrwaloną postawą nieodpowiedzialności i nieliczenia się z obowiązującymi regułami, normami i zasadami funkcjonowania społecznego. Przejawia się niską tolerancją na frustracje i tendencją do zachować agresywnych i gwałtownych.
Osobowość histrioniczna charakteryzuje się nadmierną emocjonalnością i ciągłym poszukiwaniem uwagi.
Osobowość lękliwa (unikająca) cechuje się licznymi zahamowaniami społecznymi, nieadekwatnością odczuć oraz nadwrażliwością na negatywną ocenę.
Osobowość narcystyczna wymaga nieustającego, bezwarunkowego podziwu dla siebie i odznacza się brakiem empatii (zrozumienia emocji i sposobu myślenia innych osób) oraz niechęcią uwzględniania perspektywy innych ludzi.
Osobowość schizoidalna posiada wyraźną tendencję do wycofywania się z relacji społecznych oraz słabej ekspresji emocji w sytuacjach międzyludzkich.
Osobowość chwiejna emocjonalnie charakteryzuje się tendencją do działań impulsywnych, nieuwzględniających konsekwencji takich zachowań oraz dużą niestabilnością emocjonalną. Wyróżnia się dwa podtypy:
- Typ impulsywny przejawiający się gwałtownymi wybuchami gniewu, dużą nadwrażliwością na krytykę i deficytami zdolności do samokontroli.
- Typ borderline cechujący się brakiem stabilności w relacjach z innymi, spostrzeganiu samego siebie, w zakresie preferencji seksualnych i stanach emocjonalnych.
Osobowość anankastyczna przejawia tendencję do porządkowania/ nadawania struktury, perfekcjonizmu w każdym działaniu, kontroli w relacjach społecznych kosztem elastyczności, otwartości i skuteczności w działaniu.
Osobowość zależna przejawia się nadmierną potrzebą opieki ze strony innych, która prowadzi do uległości oraz doświadczania silnych lęków separacyjnych.
Osobowość narcystyczna wymaga nieustającego, bezwarunkowego podziwu dla siebie i odznacza się brakiem empatii (zrozumienia emocji i sposobu myślenia innych osób) oraz niechęcią uwzględniania perspektywy innych ludzi.
Zaburzenia osobowości - leczenie
Zaburzenia osobowości podlegają leczeniu za pomocą terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Terapia ta jest jedną z najskuteczniejszych w tego typu zaburzeniach.